Preconceptie Indicatie Lijst (PIL)
Menu
English

Vakkennis

Laatste update: 18 december 2024
Plaatsingsdatum: 15 februari 2022

Overzichtspagina: probleem, oorzaken en mogelijke interventies

In steeds meer regio's speelt capaciteitsproblematiek in de ziekenhuizen. Dit heeft grote weerslag op het werk van verloskundigen, de keuzevrijheid en ervaringen van cliënten en dus de kwaliteit van zorg in de regio.

Waar zou jij als verloskundige op kunnen letten tijdens besprekingen in je eigen regio? Hoe sta jij sterker in je vertegenwoordiging van onze beroepsgroep? De werkgroep Capaciteitsproblematiek heeft deze pagina ingericht om informatie te geven en inzichtelijk te maken wat er al gebeurt in het land door goede voorbeelden te delen.  

De pagina is gericht op interventies die verloskundigen kunnen doen om vanuit eigen perspectief de kwaliteit van zorg te verbeteren en bij te dragen aan het vraagstuk rondom capaciteitsproblematiek. Hoewel de problematiek zorgwekkend is, biedt het ook kansen om tot gezamenlijke oplossingen te komen. Met name verschuiving van planbare zorg en voorkomen van zorg (preventie) kunnen bijdragen aan het verminderen van de problematiek.

Denk daarbij aan het uitvoeren van het antenatale CTG in de eerste lijn en het plaatsen van het foley katheter ten behoeve van het inleiden of bili.

Deze pagina wordt regelmatig geüpdatet met interventies en ondersteunende documenten. Voorbeeldprotocollen voor verschuiving van zorg kan je vinden op de pagina Verschuiving van zorg. Andere voorbeelddocumenten vind je onderaan deze pagina. Heb jij ook een protocol of document dat als voorbeeld kan dienen? Dan ontvangt de werkgroep deze graag via helpdesk@knov.nl 

  • In de geboortezorg is sprake van toenemende capaciteitsproblematiek. In een aantal regio’s speelt het probleem sinds langere tijd, in de regio Utrecht werd het probleem in 2018 al gemeld. In de regio Amsterdam is het aantal bevallingen buiten de regio tussen 2009 en 2018 gestegen van 1,7% naar 10% [1]. Afgelopen jaar is het aantal regio’s met problemen en de grootte van de problematiek toegenomen. De Inspectie van de Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) onderkent de capaciteitsproblematiek in de geboortezorg en heeft na analyse geconstateerd dat de druk op de geboortezorg hoog is.   

    Het capaciteitsprobleem komt met name voor in ziekenhuizen en bij de kraamzorg. De gevolgen werken door in de hele keten en worden gevoeld door o.a. zwangeren en de eerstelijns verloskundigen. Zwangeren ervaren stress, onzekerheid en minder keuzevrijheid. Verloskundigen kunnen vaak geen plek voor een poliklinische partus regelen en ook BD of overdrachtssituaties zijn niet gegarandeerd. Dit komt de kwaliteit niet ten goede, levert soms onveilige situaties op, zorgt voor veel tijdsverlies en extra reistijden. Het heeft ook negatieve invloed op de samenwerking binnen VSV's, verloskundigen voelen zich minder verbonden met het eigen VSV, omdat ze steeds vaker bevallingen doen buiten de eigen regio.  

    De capaciteitsproblematiek raakt alle partijen in de geboortezorg, daarom is het van belang dat er samen aan oplossingen gewerkt wordt.  

  • Er wordt nog te vaak over verloskundigen gesproken in plaats van dat verloskundigen beslissen over hun eigen beroepsgroep en werkzaamheden. Daarom is het advies van de KNOV dat regionaal onze beroepsgroep goed vertegenwoordigd is in overleggen. Bereid deze overleggen goed voor en vraag desgewenst ondersteuning hierin aan de KNOV. Hierbij is het essentieel dat:

    • Er een goede communicatie- en vergaderstructuur is, zodat verloskundigen zich goed kunnen voorbereiden, niet overvallen worden door voorstellen of zelfs besluiten. Dat betekent op tijd agenda en benodigde stukken krijgen ter voorbereiding en achteraf de notulen.   
    • Er inzicht is in waar het probleem ligt.
    • Vanzelfsprekend hoeven verloskundigen de problemen van andere disciplines niet op te lossen, het helpt wel om mee te denken en suggesties te doen.

    Aanschuiven bij juiste overleggen, met juiste insteek 

    Voor de acute zorg is het ROAZ het aangewezen overlegorgaan om afspraken te maken. Voor de reguliere zorg is het VSV het aangewezen overlegorgaan om afspraken te maken. Vaak wordt de capaciteitsproblematiek besproken in het ROAZ, terwijl veel oplossingen zoals het verplaatsen van zorg en voorkomen van zorg in het VSV liggen. Zorg dat de twee goed op elkaar aansluiten en dat voor de oplossing van de capaciteitsproblematiek breder wordt gekeken dan alleen de acute zorg. Het is dan ook belangrijk dat de verloskundige vertegenwoordigd is aan de ROAZ tafel en zorgt voor een terugkoppeling aan de verloskundigen in de regio. Zorg daarnaast ook voor een communicatiestructuur om de waarneemsters in de regio op de hoogte te houden van belangrijke informatie. 

    Naast deelname aan ROAZ-overleggen, kunnen verloskundigen aan andere tafels aanschuiven voor het bespreken van de problematiek en mogelijke oplossingen. Denk hierbij aan de GHOR, ketenoverleggen, VSV overleggen, deelname aan regionale consortia, overleg met zorgverzekeraars. 

    Inzicht in het probleem: data verzameling 

    Voordat er begonnen wordt met interventies is het belangrijk om in kaart te brengen waar het probleem in een regio ligt. 
    De volgende data zijn aan te raden om te verzamelen:  

    • Aantal volmeldingen per ziekenhuis in het VSV, inclusief reden volmelding: personeelstekort verloskamers, personeelstekort kinderafdeling, kamer te kort of andere redenen.  
    • Verwijsgedrag inzichtelijk maken, de top 5 verwijsredenen per VSV en per praktijk. 

    Structurele tekortkomingen als gevolg van capaciteitsproblematiek kunnen ook gemeld worden bij IGJ, zodat ook zij inzicht krijgen in de problematiek. Bekijk voor meer informatie het bericht Meld capaciteitsproblematiek bij IGJ. 

    Sturen op oplossingen in de tweede lijn, naast Juiste Zorg op de Juiste Plek in de eerste lijn 

    Het blijft belangrijk om te benadrukken dat het capaciteitsprobleem in de ziekenhuizen ligt en niet in de eerste lijn. Verloskundigen kunnen het ziekenhuis helpen, maar het is belangrijk dat dat in goed overleg gaat. Dat er afspraken worden gemaakt die gedragen zijn door de verloskundigen.

    Mogelijke oplossingen door de ziekenhuizen:  

    • Partusassistentie door de kraamzorg bij poliklinische partussen en waar mogelijk bij medium-risk partussen.  
    • (Tijdelijke) herschikking van taken in het ziekenhuis: een tekort aan obstetrie & gynaecologie verpleegkundige kan (tijdelijk) opgevangen door andere zorgverleners (verpleegkundige zonder specialisatie of io, arts-assistent (ANIOS/AIOS), klinisch verloskundige, gynaecoloog, medisch studenten, ondersteunend personeel etc.) binnen het ziekenhuis.  
    • Zorg verspreiden   
      • Inleidingen op meerdere momenten van de dag   
      • Sectio’s op meerdere momenten op de dag  
      • Uitplaatsen van planbare geboortezorg naar andere ziekenhuizen    
    • Opnames verkorten  
      • Na sectio 36 uur opname i.p.v. 48 uur opname 
      • Ballonpriming thuis  
      • Opnameduur voor medische indicaties verkorten (in overleg met de kinderarts)  
      • Ontslag op meerdere momenten van de dag
      • Herbeoordeling ligduurverkorting baby en samenwerking met verloskundige en/of kinderthuiszorg (o.a. billi-cocoon, sondevoeding)
    • Thuismonitoring  
    • Antenataal CTG in de eerstelijn  
    • Schoonmaak verloskamers niet door verpleegkundigen, maar door schoonmakers.  
    • Baseren van de personele bezetting op het aantal a-termen in een maand in de regio.   
    • Vakanties en scholingsdagen waar mogelijk in rustigere periodes.  
    • Pool van achterwacht door verpleegkundigen die hiervoor open staan. Indien nodig wordt de achterwacht opgeroepen en doet een extra dienst bovenop het normale rooster. 
    • Binnen de ziekenhuizen focus houden op het werkplezier en ontwikkelmogelijkheden om (tijdelijke) uitval en uitstroom van personeel te voorkomen.    

    De voorzitter van V&VN VOG heeft een uitgebreid artikel geschreven over mogelijke oplossingen.

  • Paniek en onzekerheid voeden in de media   

    Partijen zoeken de media op om aandacht te zoeken voor de capaciteitsproblematiek. Dit is begrijpelijk als de problemen hoog oplopen en er geen oplossingen lijken te komen, maar het is voor cliënten niet helpend. In de media worden oplossingen niet besproken. De media-aandacht geeft bij zwangere vrouwen veel onrust en onzekerheid, blijkt uit gesprekken met eerstelijnsverloskundigen. Het is beter om aan zwangere te laten weten dat er gewerkt wordt aan oplossingen en dat er alles aan gedaan wordt om de beste zorg te leveren.  

    Centralisatie van bevallingen  

    In sommige regio's worden voorstellen gedaan zoals bevallingen centraliseren, of primi's standaard in het ziekenhuis laten baren. Dit is geen oplossing voor het probleem, maar de start van een systeemverandering. Er wordt juist meer zorg geleverd op de plek waar al een capaciteitsprobleem is in het ziekenhuis. Het beperkt de keuzevrijheid van zwangeren, de kans op interventies stijgt én het is niet onwaarschijnlijk dat wat eerst een tijdelijke zaak leek uiteindelijk standaard beleid wordt. Zwangeren en zorgverleners raken eraan gewend en het wordt moeilijk te keren. Verloskundigen zijn opgeleid voor risicoselectie, dat doen we op medische en persoonlijke gronden van onze cliënten. Dit is onze kracht, het capaciteitsprobleem binnen de tweede lijn mag daarop niet ingrijpen. 

    Meer personeel opleiden en aannemen   

    Het klinkt eenvoudig om het door ziekenhuizen aangegeven tekort aan personeel in ziekenhuizen op te lossen door meer personeel aan te nemen. Rapporten van onder andere de SER, RIVM, WRR, NZA en Zorginstituut wijzen echter op de onhoudbaarheid van de zorg op lange termijn. Het aannemen van meer personeel is daarmee geen houdbare oplossing voor de lange termijn en zet juist andere delen van de zorg of samenleving verder onder druk. Doordat de zorg een steeds groter beslag legt op de werkende populatie en de uitgaven. De overheid zet in om de juiste zorg op de juiste plek, de KNOV volgt deze visie.  

  • Kwaliteitsbevordering  

    • Continue begeleiding bieden tijdens de baring, dit vermindert het aantal verwijzingen, bijvoorbeeld voor pijnstilling. 
    • Als VSV inzetten op fysiologie en midwifery led continuity of care (MLCC), lijkt minder verwijzingen op te leveren en meer terug verwijzingen naar de eerstelijn.  
    • Kleinschalige praktijkvoering, dit verlaagt het aantal verwijzingen gemiddeld met 20%.  
    • Voorkomen van verwijzingen, door inzichtelijk te krijgen wat het regionale verwijsgedrag is, middels het ‘Hand in eigen boezem project’. Dit project helpt om inzicht te krijgen in verwijsgedrag in de eigen regio en binnen de eigen praktijk, waarna gekeken kan worden welke verwijzingen naar de tweedelijn voorkomen kunnen worden. 
    • Gratis bevalbad beschikbaar voor iedereen, zowel thuis, als in het in het ziekenhuis en geboortehuis, om het aantal pijnstillingsverzoeken terug te dringen. Ook kan gedacht worden aan het aanbieden van een TENS of lachgas onder begeleiding van de verloskundige.    

    Verschuiving van zorg 

    De financiering van verschuiving van zorg wordt opgepakt door de KNOV. Voorbeeldprotocollen voor verschuiving van zorg staan op de pagina Verschuiving van zorg.

    • CTG in de eerstelijn 
    • Inleiding in de eerstelijn bij (naderende) serotiniteit middels foleykatheter en AROM
    • Baringen met een milde medische indicatie (BAMI) selecteren die de eerstelijns verloskundige kan begeleiden.  
      • Medium risk partus bij GBS  
      • Medium risk partus bij bariatrische chirurgie i.a.   
      • Andere indicaties toevoegen   
    • Misoprostol in de eerste lijn 
    • Diabetes gravidarum in de eerste lijn 
    • Langdurig gebroken vliezen in de eerste lijn 
    • Biliblanket/bili cocoon in de thuissituatie gebruiken, zodat baby’s met hyperbilirubinemie niet in het ziekenhuis opgenomen hoeven te worden.  
    • Glucosecontroles bij de neonaat door de eerstelijns verloskundige  
    • Alle zwangere vrouwen op intake in de eerstelijn laten komen en een casemanager uit de eerstelijn toewijzen. Indien noodzakelijk na de intake verwijzing naar de tweedelijn, waar mogelijk gedeelde zorg bieden. 

    Organisatiegraad  

    • VSV's concentreren per regio en niet per ziekenhuis, zodat er meer eenheid ontstaat binnen de regio en de capaciteitsproblematiek op regio niveau opgelost kan worden in plaats van ziekenhuisniveau.  
    • In de Zorgstandaard staat beschreven dat een VSV zich richt op een regio niet op 1 ziekenhuis, zodoende zou het samenwerken binnen de regio met alle verloskundigen en alle ziekenhuizen een positieve invloed kunnen hebben op de capaciteitsproblematiek.  
    • Centrale coördinatie voor het vinden van een beschikbaar ziekenhuisbed, zodat verloskundige niet zelf alle ziekenhuizen hoeft te bellen.  
    • Zorggroep van eerstelijnsverloskundigen, waarin verloskundigen georganiseerd samenwerken en zelf sturen op kwaliteitsverbetering van de zorg. 
    • Borging poliklinische baring, door het realiseren van (tijdelijke) extra eerstelijns bevalkamers in of buiten het ziekenhuis. 
    • Stroomschema ontwikkelen om te beslissen of een partus geweigerd wordt, besluit altijd met meerdere mensen nemen. 

  • Verschuiving van zorg   

    • Pijnstilling durante partu in de eerste lijn  
      • De KNOV start in 2022 met een nieuwe richtlijn pijnverlichting in de eerste lijn, o.a. lachgas in de eerstelijn en VR-bril worden onderdeel van deze richtlijn.  
      • De KNOV is gestart met een project VR tijdens de bevalling.  
    • Antenataal CTG in de eerste lijn
      • De KNOV ondersteunt regio’s bij de implementatie  
      • De KNOV gaat in 2023 starten met een nieuwe richtlijn ‘Antenataal CTG in de eerste lijn’  
    • Inleiden in de eerste lijn 
    • De KNOV is in oktoberseptemberstart in 2022 gestart met het project waarin een stappenplan ontwikkeld wordt voor verschuiving van zorg.
    • KNOV stelt een brief op voor de Raden van Bestuur van de ziekenhuizen over verschuiving van zorg die gebruikt kan worden door de regio’s. 

    Kwaliteitsbevordering  

    • Investeren in mindset van zwangeren en zorgverleners ter bevordering van fysiologie: 
      • Voorlichting en promotie van de thuisbevalling op landelijk niveau  
      • Investeren in de mindset van zwangeren om de wens op medicamenteuze pijnstilling te verminderen  
      • Investeren in eerstelijnszorgverleners die angst ervaren rondom het begeleiden van thuisbevallingen  
      • Investeren in de mindset van tweedelijnszorgverleners om fysiologie binnen de tweedelijn stimuleren  
    • Focussen op preventie om complexe zorg (tweedelijnszorg) te voorkomen. 
    • Continuïteit van (eerstelijns)zorgverlener. Uit onderzoek blijkt dat continuïteit van zorgverlener leidt tot betere zorguitkomsten en hogere tevredenheid bij cliënten. 
      • Verwachte effect: uit onderzoek blijkt dat kleinschalige praktijken 20% minder verwijzingen hebben.   
      • In de COMIC-studie onder leiding van professor Ank de Jonge wordt de komende jaren verkend en uitgewerkt hoe continuïteit van zorg stapsgewijs kan worden ingevoerd als onderdeel van goede en doelmatige integrale geboortezorg voor vrouwen.  
    • Opzetten van een geboortecentrum, vrouwencentrum of verloskundigenpost.
    • Een geboortecentrum, vrouwencentrum of verloskundigenpost zou mogelijk een bijdrage kunnen leveren aan het capaciteitsprobleem door: 1.  Extra eerstelijns bevallocatie zodat de poliklinische kamers in de regio niet benut worden. 2. De kamers zodanig in te richten dat er minder snel verwezen wordt naar de tweede lijn. 3. Door zorg te verschuiven naar de eerste lijn wordt de tweede lijn ontlast. Een centrum kan faciliteren in het creëren van een omgeving waar vanuit de juiste zorg op de juiste plek geleverd kan worden. Het project geboortecentrum van de toekomst heeft als doel om een toolkit op te leveren waarin leden worden ondersteunt bij het opzetten van een dergelijk centrum. Meer informatie over het project is ‘geboortecentrum van de toekomst’ is hier te vinden. Tussentijdse resultaten, waaronder een overzicht van mogelijke zorg vanuit een centrum, worden hier gepresenteerd. 
    • In het geboortecentrum van de toekomst vinden poliklinische bevallingen plaats, dichtbij een ziekenhuis of in een losstaand centrum bijvoorbeeld dichtbij een ambulancepost. Dit centrum wordt ingericht met onder andere een bevalbad en mogelijkheid tot entonox. 

    Organisatie van zorg   

    • Bekostiging regelen voor zorg die van de tweedelijn naar de eerstelijn verplaatst wordt, zodat specifieke zorg expliciet betaald gaat worden. 
    • Lobby om de normpraktijk (105 zorgeenheden per eerstelijns verloskundige) naar beneden te brengen, dit is noodzakelijk om substitutie van zorg naar de eerstelijn en continuïteit van zorgverlener mogelijk te maken. 
    • Verenigen van eerstelijnsverloskundigen en klinisch verloskundigen om samen problematiek aan te pakken. 
    • Concentratie van acute zorg: afgelopen decennium heeft in Nederland concentratie van zorg plaats gevonden, waaronder ook concentratie van acute verloskunde. Deze concentratie van acute verloskunde heeft geleid tot minder ziekenhuizen die 24/7 acute verloskunde aanbieden. Het is waarschijnlijk dat de komende jaren op nog meer plaatsen concentratie van acute verloskunde gaat plaatsvinden. De KNOV adviseert verloskundigen om hierop te anticiperen. Hoe dit te doen is te vinden op de webpagina Concentratie van zorg. 

  • Onderstaande tabel is ook als pdf te downloaden:
    > Menukaart interventies

    Interventies op regio- en praktijkniveau 

    Korte termijn  

    Middellange termijn  

    Lange termijn  

    Continue begeleiding van de baring (eerstelijn) 

    Inzetten op fysiologie en midwife-led continuity of care (VSV) 

    Kleinschalige praktijkvoering (eerstelijnspraktijken). Beperkt aantal zorgverleners per zwangere.

    Overzicht op ROAZ niveau 

    • Bellijst-looproutes alle ziekenhuizen ROAZ regio 
    • Attentie voor samenwerking, elkaar informeren  
    • Overzichtsapp beschikbaarheid bedden en barenden thuis/geboortehuis 

    Verschuiving van zorg (VSV), o.a. (Voorbeeldprotocollen voor verschuiving van zorg staan op de pagina Verschuiving van zorg)

    Geboortecentrum opzetten of verbeteren (regio)  

    Voorwaarde communicatie-samenwerking binnen VSV: 

    • sfeer  
    • juiste info kanalen  
    • situatie op werkvloer/verpleegkundigen 

    Gratis bevalbad beschikbaar, zowel thuis als in ziekenhuis en geboortehuis (VSV) 

    VSV concentreren op regioniveau i.p.v. per ziekenhuis om beleid en problematiek op regioniveau op te kunnen lossen. 

    Voorlichting en verwachtingsmanagement  
    (VSV/eerste lijn) 

     

    Centrale coördinatie beschikbaarheid middels Zorg Coördinatie Centrum (ROAZ) 

    Borging poliklinische baring middels extra bevalkamers in of buiten het ziekenhuis 

     

    LVR analyse en inzichten: Waar zit winst t.a.v verwijzingen? (VSV- en praktijkniveau) 

    Hand in Eigen Boezem-project: acties uitvoeren voor het terugdringen van (onnodige) verwijzingen (VSV en eerste lijn) 

     

    Stroomschema beslissing weigeren partus (VSV) 

    Opzetten zorggroepen (eerste lijn) 

     

    Interventies aangestuurd door de KNOV 

    Korte termijn  

    Middellange termijn  

    Lange termijn  

    Landelijke promotie van de thuisbevalling 

    Investeren in de mindset van zwangeren en zorgverleners t.a.v. fysiologie 

    Strijd voor minder zorgeenheden en meer continuïteit van zorg(verlener) 

     

    Brief voor Raden van Bestuur t.a.v. verschuiving van zorg 

    Pijnstilling in de eerste lijn - richtlijn 

    Bekostiging verschuiving van zorg  

    Vereniging eerste- en tweedelijnsverloskundigen 

    Focus op preventie 

     

    Ervaringen uitwisselen tussen regio's

    Juiste zorg op de juiste plek 

     

    KNOV workshop capaciteitsproblematiek

    E-health modules toevoegen aan bestaande richtlijnen 

     

  • Voorbeeldprotocollen voor verschuiving van zorg staan op de pagina Verschuiving van zorg.

    Toolbox How to Hackathon

    Bevalbad in het ziekenhuis

    Lachgas 

    Registreren volmeldingen

    Zorgcoördinatiecentrum geboortezorg

    Capaciteitsproblematiek bij pandemie  

    Capaciteitsproblematiek kraamzorg

    Cliëntinformatie capaciteitsproblematiek in de regio

    Regionale noodtoelatingsovereenkomst

    Artikelen en brieven

    Artikel capaciteitsproblematiek V&VN (.pdf)

    Brief IGJ capaciteitsproblematiek (.pdf)

  • Q&A Capaciteitsproblematiek

    Q&A Capaciteitsproblematiek - juridische vragen

Lees ook

Nieuws

Overig

Meer Vakkennis & Wetenschap

Meer Werk & Organisatie

Oproepen

Agenda

Programma