Preconceptie Indicatie Lijst (PIL)
Menu
English

Informatie

Laatste update: 15 mei 2023
Plaatsingsdatum: 08 mei 2023

Deze toolkit is bedoeld voor verloskundigenpraktijken die willen starten met de implementatie van Virtual Reality als extra non-medicamenteuze ondersteuning tijdens de bevalling. De inhoud is gebaseerd op de ervaringen die met BirthVR zijn opgedaan binnen een KNOV-pilot en een Belgische studie naar de wensen van zwangeren en zorgverleners rond Virtual Reality in de geboortezorg. Je kunt de toolkit ook gebruiken als je hebt gekozen voor een andere VR-aanbieder dan BirthVR. ​

De toolkit gaat in op drie onderdelen: de technologie, de pilot en zelf uitrollen. Met behulp van een set praktische documenten kan de verloskundigenpraktijk haar eigen aanpak vormgeven.

  • Virtual Reality (VR) is een computertechniek waarbij het lijkt alsof je in een andere werkelijkheid bent. Door een speciale VR-bril wordt de zichtbare werkelijkheid simpelweg vervangen door computergegenereerd beeld. De bril bevat namelijk een beeldscherm en sluit je zicht op de buitenwereld af. Doordat je ogen elk een eigen beeld zien, dat licht van elkaar verschilt, zie je diepte in de virtuele omgeving. Met andere woorden: je kijkt dan in 3D.​

    ​Door je volledig onder te dompelen en mee te laten slepen in deze andere, fictieve wereld is het mogelijk om minder pijn te voelen. Wetenschappers begrijpen het mechanisme waarmee VR de hersenactiviteit reguleert om pijnperceptie te verminderen nog niet volledig. Experts zijn van mening dat de hoeveelheid aandacht die op een pijnlijke ervaring wordt gericht, de perceptie van pijn kan regelen. Immersie (onderdompeling) in een virtuele wereld lijkt de aandacht effectief af te leiden en daarmee de pijnbeleving te verminderen. 

     

  • De verklaring voor het effect van VR ligt in de factor ‘afleiding’ van de pijn. Het vervangt visuele en auditieve prikkels die normaal gezien geleverd worden vanuit de fysieke omgeving. De toepassing van VR als pijnbestrijding is gebaseerd op de wetenschap dat de beleving van pijn deels psychologisch is en dus te beïnvloeden. Hoe minder aandacht iemand aan pijn schenkt, hoe minder last hij hiervan zal ondervinden (Wiederholfd, et al., 2014).

    Uit onderzoeken, waarbij voornamelijk generieke ontspanningsbeelden zoals landschappen en andere natuurbeelden worden getoond, blijkt dat het gebruik van virtual reality de volgende voordelen kan hebben tijdens de bevalling: ​

    • Lagere pijnscore​
    • Lagere hartslag en/of bloeddruk​
    • Minder angstgevoelens​
    • Verbeterde tevredenheid tijdens de bevalling

    Referenties

    • Massov L, Robinson B, Rodriguez-Ramirez E, Maude R. Virtual reality is beneficial in decreasing pain in labouring women: A preliminary study. Aust N Z J Obstet Gynaecol. 2022 Jul 25. doi: 10.1111/ajo.13591. Epub ahead of print. PMID: 35880315.
    • Frey DP, Bauer ME, Bell CL, Low LK, Hassett AL, Cassidy RB, Boyer KD, Sharar SR. Virtual Reality Analgesia in Labor: The VRAIL Pilot Study-A Preliminary Randomized Controlled Trial Suggesting Benefit of Immersive Virtual Reality Analgesia in Unmedicated Laboring Women. Anesth Analg. 2019 Jun;128(6):e93-e96. doi: 10.1213/ANE.0000000000003649. PMID: 31094789.
    • Carus EG, Albayrak N, Bildirici HM, Ozmen SG. Immersive virtual reality on childbirth experience for women: a randomized controlled trial. BMC Pregnancy Childbirth. 2022 Apr 23;22(1):354. doi: 10.1186/s12884-022-04598-y. PMID: 35461248; PMCID: PMC9034564.
    • Wong MS, Spiegel BMR, Gregory KD. Virtual Reality Reduces Pain in Laboring Women: A Randomized Controlled Trial. Am J Perinatol. 2021 Aug;38(S 01):e167-e172. doi: 10.1055/s-0040-1708851. Epub 2020 Jun 2. PMID: 32485759.
    • Baradwan S, Khadawardi K, Badghish E, Alkhamis WH, Dahi AA, Abdallah KM, Kamel M, Sayd ZS, Mohamed MA, Ali HM, Elhalim AEMA, Mahmoud M, Mohamed AA, Mohamed DF, Shama AAA, Hagras AM, Ali HAA, Abdelhakim AM, Saleh M, Badawy MA, Bakry MS. The impact of virtual reality on pain management during normal labor: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Sex Reprod Healthc. 2022 Jun;32:100720. doi: 10.1016/j.srhc.2022.100720. Epub 2022 Mar 24. PMID: 35381438.
    • Wiederhold BK, Gao K, Sulea C, Wiederhold MD. Virtual reality as a distraction technique in chronic pain patients. Cyberpsychol Behav Soc Netw. 2014 Jun;17(6):346-52. doi: 10.1089/cyber.2014.0207. PMID: 24892196; PMCID: PMC4043365.

  • In februari 2022 plaatste de KNOV een oproep voor verloskundigenpraktijken om deel te nemen aan de pilot ‘VR bij bevallingspijn’. Uit de vele aanmeldingen werden tien praktijken en een geboortecentrum geselecteerd om deel te nemen aan de pilot.​

    Zij ontvingen begin mei hun VR brillen en volgden een digitale opstartsessie. Daar leerden zij over de inhoud en inzet van de VR applicatie. De applicatie bevat diverse ontspannings-, concentratie- en ademhalingsmeditaties, ondersteund door ademhalingsvisualisatie en verschillende adem- en pufoefeningen met coachende stembegeleiding en rustgevende omgevingen, zoals het strand, bos of onder water. 

    In deze pilot hebben we gekozen voor de applicatie van BirthVR omdat deze om dat moment al in een vergevorderd stadium van ontwikkeling was en ontwikkeld is speciaal voor de bevallende vrouw. Ontspanning tijdens de bevalling middels VR is ook denkbaar met producten van andere aanbieders. Zo wordt in het Immersive Lab van AP Hogeschool Antwerpen gewerkt aan een prototype VR bril welke de baringspijn kan verminderen.  

  • Algemeen​

    • Vorm een toegewijd en enthousiast VR team en stel een VR-ambassadeur aan die zich bezighoudt met de implementatie van VR. ​
    • Zorg dat alle toebehoren van de VR-bril (oplader, controller, instructiekaart) bij elkaar blijven.​
    • Maak afspraken over het opladen van de bril zodat deze niet onverwacht leeg is als je hem nodig hebt. ​
    • Zorg dat je zelf, voordat je de bril inzet bij een cliënt, goed weet hoe deze werkt.​
    • Organiseer een opstartsessie voor het hele team​.

    Beantwoord de volgende vragen​
    Geef voordat je de VR-bril inzet een duidelijk antwoord op de volgende vragen. Hierdoor sta je even bewust stil bij een aantal praktische zaken. Leg het antwoord op de vragen vast in een document dat voor alle gebruikers binnen jouw team/praktijk gemakkelijk inzichtelijk is.​

    1. Wie neemt de rol van VR-ambassadeur op zich, en is daarmee het eerste aanspreekpunt bij vragen?​

    2. Wie kan helpen bij vragen als de VR-ambassadeur het antwoord niet heeft? Waarschijnlijk is dit de leverancier. Schrijf duidelijk de contactgegevens op waarop zij bereikbaar zijn. Extra tip: plak een sticker op de bril met hierop het telefoonnummer dat je kunt bellen bij technische vragen. ​

    3. Waar ligt de bril als deze niet in gebruik is? Is deze ruimte/kast op slot, wie beheert de sleutel daarvan? ​

    4. Hoe registreer je wie de bril mee heeft? Leg bijvoorbeeld een schriftje in de kast waar je je naam en datum in schrijft als je de bril meeneemt, en de datum waarop je hem weer teruglegt. Meerdere brillen? Nummer die dan, samen met alle accessoires zodat de sets bij elkaar blijven en je inzichtelijk houdt wie welke set mee heeft. Zorg dat je de bril volledig opgeladen teruglegt zodat deze direct bruikbaar is voor de volgende gebruiker.​

  • Noem de mogelijkheid VR in te zetten tijdens het consult rond het begin van het derde trimester waarin je de cliënt informeert over alle mogelijkheden rondom de bevalling en geef (indien aanwezig) een informatiebrief mee.​ Attendeer clienten op de mogelijkheid van een VR-bril via: 

    • Folder in de wachtruimte​
    • Poster in de wachtruimte​
    • QR code op folder/poster naar een informatief filmpje
    • Verstuur de informatiefolder per e-mail aan alle cliënten rond week 34 van de zwangerschap.

    Kijk op de website van BirthVR voor een voorbeeld van een instructievideo en handleiding.

  • Thuis oefenen​
    Tijdens een onderzoek van het Zuyderland ziekenhuis naar de effectiviteit van VR tijdens de bevalling bleek dat een zwangere die al in haar zwangerschap heeft geoefend met de VR-bril en dus weet hoe deze werkt, makkelijk gebruik maakt van de bril tijdens de bevalling. In een ideale situatie neemt de zwangere de bril dan ook mee naar huis rond week 36 om in de periode tussen twee consulten in alvast te oefenen. Om dit te kunnen faciliteren dient de praktijk wel over enkele extra brillen te beschikken zodat er altijd een bril beschikbaar is voor een bevalling.​

    Oefenen in de praktijk​
    Wanneer het aanbieden van thuis oefenen met de VR-bril niet haalbaar is, kun je oefenen in de praktijk aanbieden. Geef bijvoorbeeld een basisinstructie aan het eind van het consult waarna de zwangere in de wachtkamer even rustig kan kijken hoe het apparaat werkt. Zo kan zij ook laagdrempelig beoordelen of het iets voor haar is. Bijkomend voordeel is dat anderen in de wachtkamer op deze wijze ook kennismaken met de mogelijkheid een VR-bril in te zetten. ​

    Gebruik tijdens de bevalling
    Het aannemen van verschillende houdingen is ook met een VR-bril op goed mogelijk, heeft een positief effect op de ontsluiting en kan ervoor zorgen dat de ontsluiting sneller verloopt. ​
    Wissel het gebruik van de VR-bril zo nu en dan af met een warm bad of een warme douche.​
    We adviseren om de bril steeds maximaal 20 minuten op te hebben en vervolgens minimaal 20 minuten pauze te nemen. ​

  • Tijdens de bevalling

    In de ideale situatie heeft iedere verloskundige een VR-bril in haar tas. Is deze investering te groot, kies er dan voor om 1 bril in de praktijk beschikbaar te hebben per team. De dienstdoende verloskundige kan de bril dan bij aanvang van haar dienst in de praktijk ophalen. Of enkel wanneer zij wordt opgeroepen voor een bevalling.

    Thuis oefenen

    In het uiterste en meest kostbare scenario heeft iedere verloskundige binnen de praktijk een eigen VR-bril in haar verlostas en zijn er voldoende brillen beschikbaar in de praktijk om enkele dagen aan de zwangeren mee te kunnen geven om te oefenen.

    Uitgaand van een uitleentermijn van 1 week kan je met onderstaande berekening uitrekenen hoeveel extra brillen je nodig hebt om mee te kunnen geven om thuis te oefenen.

    aantal uitgerekende cliënten per maand × percentage geïnteresseerde cliënten: 4 (aantal keer dat 1 bril uitgeleend kan worden in een maand)

    Stel dat 25% van je cliënten geïnteresseerd is in het gebruik van VR, en de praktijk ongeveer 45 uitgerekende dames per maand behandelt, dan heb je volgens deze berekening 3 brillen extra nodig:

    45 × 25% : 4 =2.8

    Denk eraan dat dit ook een kleine extra tijdsinvestering kost omdat bij de uitleen van materiaal ook een administratie komt kijken. Houd een lijst bij welke bril wanneer waar is, en laat de cliënt een bruikleenovereenkomst tekenen bij  uitleen en teruggave van de bril. Download een format bruikleenovereenkomst met uitleenformulier. 

    Oefenen in de praktijk

    Met 1 extra bril in de praktijk kun je dagelijks al veel geïnteresseerde zwangeren kort laten oefenen in de wachtkamer.

     

  • Het is handig om op de afdeling of in de praktijk een VR-ambassadeur aan te wijzen. Dit is de inhoudelijke en praktische kartrekker voor de inzet van Virtual Reality. Daarnaast wissel je regelmatig kennis en ervaring uit met collega-ambassadeurs van andere praktijken.  ​

    In de praktijk betekent dit: ​

    • Binnen jouw praktijk of afdeling ben jij de inhoudelijke kennisdrager op het gebied van Virtual Reality. Jij laat je informeren door de leverancier van de VR-bril en ontspanningssoftware en brengt deze kennis over aan je collega’s. ​
    • Je beantwoordt vragen van collega’s of je helpt ze op weg als ze ergens niet uitkomen. ​
    • Je signaleert storingen en lost die samen met de leverancier van de bril en/of software op (via Whatsapp, telefoon of email). ​
    • Je stimuleert en motiveert collega’s om VR actief aan te bieden aan cliënten​

    Wat moet je kennen en kunnen?​
    Je bent enthousiast over deze nieuwe technologie en vindt het belangrijk dat jullie praktijk daar op dit moment in gaat investeren en wilt daar graag een stapje extra voor wil zetten. Daarnaast ben je in staat om je collega’s op een positieve en duidelijke manier te ondersteunen in het gebruik van VR.​

  • Doelgroep​
    Immersieve Virtual Reality zoals omschreven in deze toolkit is bedoeld voor zwangeren die tijdens de bevalling, met name de beginfase, ontspanning willen zoeken om de aandacht af te leiden van de pijn. ​

    Contra-indicaties 
    Bij het toepassen van Virtual Reality moet eerst bij de cliënt worden uitgevraagd of deze eerder last heeft gehad van onderstaande symptomen. Zo ja, dan wordt het afgeraden om VR te gebruiken:​

    • Foto-sensitieve epilepsie​
    • Ernstige wonden in het gelaat​
    • Ernstige duizeligheid​

    Bijwerkingen​
    De belangrijkste bijwerking van Virtual Reality software is het risico op misselijkheid en duizeligheid, ook wel ‘cybersickness’ genoemd. Afhankelijk van de kwaliteit van het type VR-bril, de beweeglijkheid van de beelden en de gevoeligheid van de gebruiker treedt dit bij ongeveer 5-10% van gebruikers op. Als deze bijwerking optreedt zijn de klachten binnen enkele minuten verdwenen nadat de gebruiker de VR-bril heeft afgezet.​

    Hygiëneprotocol

  • Op donderdagavond 11 mei 2023 werd het inspiratiewebinar eHealth en Virtual Reality bij bevallingspijn georganiseerd. Je kunt het webinar hier terugkijken. 
     

  • Steeds vaker wordt VR gebruikt op de kraamafdeling om vrouwen te helpen bij natuurlijke bevallingen. Het effect hiervan wordt in verschillende studies onderzocht. Vaak wordt daarbij gekeken naar de klinische werkzaamheid (bijvoorbeeld pijnvermindering) door gebruik te maken van een vastgestelde dosis, inhoud en niveau van “onderdompeling” in een virtuele omgeving. Er is echter nog weinig bekend over de behoeften van barende vrouwen met betrekking tot de inhoud en dosering van immersive VR.
    De Belgische studie ‘Virtual Relief’ doet het anders, en heeft als doel inzicht te krijgen in de voorkeuren voor immersive VR en de effecten daarvan op het omgaan met fysiologische pijn tijdens de bevalling. Het ‘Virtual Relief’ project richt zich specifiek op de behoeften van vrouwen tijdens de bevalling en zorgverleners die hen hierbij ondersteunen. Onderzoekers hebben focusgroepen gehouden met zorgverleners (verloskundigen, gynaecologen, anesthesisten, n=4) en gebruikers (zwangere vrouwen en vrouwen die kortgeleden zijn bevallen, n=10). De behoeften van beide groepen ten aanzien van VR tijdens de bevalling werden onderzocht.
    Vervolgens werd een pilotstudie uitgevoerd op 2 Vlaamse verloskundige afdelingen. Na analyse kwamen vijf hoofdcategorieën naar voren: “Willingness”, “(Prior) knowledge/experience”, “Virtual content”, “Interaction”, en “Practical approach” op basis waarvan een eerste prototype is ontwikkeld en gebruikt in een pilotstudie waarbij 36 barende vrouwen in de interventiegroep (VR) werden vergeleken met 109 vrouwen in de controlegroep (non-VR). De gemiddelde dosis initieel gebruik van VR tijdens de bevalling was 25 minuten. Er werden geen significante verschillen gevonden voor het gebruik van epidurale analgesie of pijn-scores vóór en na het gebruik van VR. De onderzoekers concludeerden: Barende vrouwen en hun zorgverleners staan open voor VR tijdens de bevalling. De initiële klinische werkzaamheid kon echter niet worden aangetoond met de eerste prototype van Virtual Relief.

Lees ook

Nieuws

Overig

Meer Vakkennis & Wetenschap

Meer Werk & Organisatie

Oproepen

Agenda