Op maandag 10 februari 2025 promoveert verloskundige en filosoof Rodante van der Waal op het onderwerp obstetrisch geweld. Haar proefschrift draagt bij aan het begrip van wat obstetrisch geweld precies is, hoe het tot uiting komt in de Nederlandse context en hoe moeders, verloskundigen, doula's en verloskundigen in opleiding omgaan met, medeplichtig kunnen zijn aan, en zich verzetten tegen deze vorm van grensoverschrijdend gedrag.
De verdediging van het proefschrift is om 14:30 uur in Utrecht. Wil jij deze bijwonen? Open dan de uitnodiging voor meer informatie en om je aan te melden, ook als je de verdediging online wilt volgen.
Rodantes boek Birth Justice: From Obstetric Violence to Abolitionist Care is vrij te verkrijgen als e-book op de website van Amsterdam University Press.
Aanleiding
In de geboortezorg zijn zorgverleners niet alleen gecommitteerd aan goede uitkomsten voor moeder en kind, maar ook aan een goede bevalervaring voor de cliënt. Helaas lukt dat niet altijd en kunnen cliënten te maken krijgen met grensoverschrijdend gedrag tijdens hun baring, zoals een inwendig onderzoek of een episiotomie zonder toestemming. In de internationale literatuur heet dit ‘obstetrisch geweld’. De term obstetrisch geweld wint de laatste twee decennia gestaag aan bekendheid. De Verenigde Naties schreven in 2019 al een rapport over obstetrisch geweld en vorig jaar verschenen ook twee rapporten van de Europese Unie over dit onderwerp. In omliggende landen is aanzienlijk meer onderzoek verricht naar geweld en grensoverschrijdend gedrag in de verloskunde, maar in Nederland is obstetrisch geweld nog een relatief onbekend probleem. Naast de jaarlijkse actie #GenoegGezwegen van de Geboortebeweging is er nog weinig maatschappelijke bewustwording. Het proefschrift van Rodante is een empirisch en theoretisch onderzoek naar wat obstetrisch geweld precies is, wat de oorzaken ervan zijn, en hoe we ervoor kunnen zorgen dat iedereen een waardige zwangerschap en baring heeft.
Resultaten
Uit het onderzoek blijkt dat obstetrisch geweld een systemisch probleem is. Dit betekent dat, zelfs als zorgverleners denken zo goed mogelijk zorg te verlenen, ze zijn opgeleid in een geboortezorgcultuur en –praktijk, waarbinnen (onbewust) geleerd kan zijn om op een grensoverschrijdende manier om te gaan met zwangeren. Obstetrisch geweld is dus een institutioneel probleem en niet de ‘schuld’ van individuele zorgverleners. Het heeft te maken met opvattingen over hoe een bevalling moet verlopen en met, vaak onbewuste, vooroordelen jegens vrouwen en gemarginaliseerde groepen. In Rodantes proefschrift worden deze gevoelens en opvattingen getraceerd tot vormende episodes in onze geschiedenis waarbinnen het instituut van de geboortezorg zoals we dat vandaag de dag kennen tot stand is gekomen, zoals de heksenjachten in Europa, het kolonialisme en het slavernijverleden.
Verder blijkt uit Rodantes proefschrift dat obstetrisch geweld
niet alleen gaat over fysiek grensoverschrijdend gedrag, maar ook over vertrouwen, communicatie en ongelijkheid op het gebied van kennis. De meest fundamentele oorzaak van obstetrisch geweld die is gevonden, is het gebrek aan een vertrouwensrelatie tussen de barende en haar zorgverleners en tussen de barende en haar kind. Omdat zorgverleners zich verantwoordelijk voelen voor een veilige geboorte, kunnen ze soms verantwoordelijkheid nemen over het kind ‘door’ het lichaam van de moeder heen, bijvoorbeeld als er een knip wordt gezet zonder toestemming vanwege foetale nood. Hierdoor verstoren zij niet alleen de vertrouwensrelatie met de moeder, maar maken ze het ook moeilijk voor de moeder om zélf verantwoordelijkheid te nemen over haar kind en baring. Het tegengaan van obstetrisch geweld zou daarom in de kern gaan over het herstellen van beide relaties.
Aanbevelingen
Omdat we binnen een systeem werken is het moeilijk om het als individuele zorgverlener beter te doen: idealiter veranderen we het hele systeem. Maar totdat dat zover is, is wel degelijk wat te bereiken op verschillende niveaus. Tijdens een baring is het belangrijk om aandacht hebben voor iemands wensen en grenzen, ook als iemand die niet heel expliciet durft aan te geven. Het is essentieel om altijd toestemming te vragen en hierbij ook de ruimte te laten om te weigeren – als die ruimte er niet is, heb je geen echte toestemming gekregen. Bij een cliënt met een zorgvraag buiten de richtlijn dient een zorgverlener zich altijd te realiseren dat zwangeren het recht hebben op zelfbeschikking. Toornen aan dit recht is een gevaarlijk glijdende schaal.
Uit Rodantes onderzoek blijkt dat verloskundigen weerstand proberen te bieden aan grensoverschrijdend gedrag en een sterke relatie met hun cliënten opbouwen door te werken in kleinschalige praktijken of volgens het caseload-model.
Deze manier van werken biedt meer tijd, ruimte en persoonlijk contact. Deze setting biedt ook meer ruimte aan de cliënt(en) om een relatie van vertrouwen, verantwoordelijkheid en zelfbeschikking aan te gaan met hun kind, en daarmee ook met zichzelf. Dit werkt preventief tegen obstetrisch geweld en grensoverschrijdend gedrag. Als eerstelijns verloskundigen in Nederland is het daarom belangrijk dat we de mogelijkheid van kleinschalige zorg thuis en in de wijk beschermen, verdedigen én, waar mogelijk, uitbreiden.
Lees ook het statement over obstetrisch geweld dat de KNOV in 2024 uitbracht.