'Om jullie te inspireren en om van elkaar te leren, publiceren we de komende tijd een reeks interviews met betrokkenen van Kansrijke Start. Verloskundigen vertellen over hoe zij Kansrijke Start in hun gemeente hebben vormgegeven, waar ze tegenaan liepen en welke resultaten ze zien. Voor het eerste interview gingen we in gesprek met Renate de Bie, klinisch verloskundige en programmamedewerker Kansrijke Start VWS. Zij vertelt over het waarom van Kansrijke Start, wat Kansrijke Start inhoudt en de rol van de verloskundige hierin.
Waarom Kansrijke Start?
In 2009 verscheen het rapport 'een goed begin' van de stuurgroep zwangerschap en geboorte. Opvallend - maar niet geheel verrassend - was dat we vooral minder goede uitkomsten rondom een laag geboortegewicht en vroeggeboorte zagen in wijken waar veel mensen te maken hebben met bijvoorbeeld stress of armoede. Het maakt dus uit in welk postcodegebied je wieg staat.
In Rotterdam waren deze verschillen op wijkniveau bijvoorbeeld goed zichtbaar. Vanuit onder andere het Erasmus MC en professionals uit de wijken waar relatief veel mensen in een kwetsbare situatie wonen, zijn toen allerlei initiatieven, projecten en onderzoeken hiernaar gestart. Door de inzichten en cijfers die dit opleverde, kon goed onderbouwd worden wat de effecten zijn van zwangerschap in een kwetsbare situatie en wat bijdraagt aan een betere start. We hebben aanvullend ook de kennis van professor Tessa Roseboom; dat de eerste 1000 dagen cruciaal zijn voor een goede start. Er is bewezen dat dit effect heeft op zowel de mentale, sociale als de fysieke gezondheid van het kind op de lange termijn en zelfs op die van volgende generaties.
Hugo de Jonge, destijds wethouder Onderwijs, Jeugd en Zorg in Rotterdam, omarmde dit thema, deze kennis en de onderzoeksuitkomsten. Dit leidde uiteindelijk, vanuit zijn rol als minister van VWS, tot het actieprogramma Kansrijke Start. Met de ambitie: wat ze daar in Rotterdam doen, dat wil ik in heel Nederland, want ieder kind verdient een Kansrijke Start.
Hoe ziet de invulling van Kansrijke Start eruit?
De ‘ruggengraat’ van het actieprogramma Kansrijke Start is een verbeterde samenwerking tussen het medische domein (de geboortezorg) en het sociale domein (zoals hulpverlening en JGZ) via lokale coalities. Zo is de geboortezorg een belangrijke plaats om zwangeren in een kwetsbare situatie te signaleren, te kijken of extra zorg of ondersteuning nodig is en dit te helpen organiseren. Hiermee is er ook voor de verloskundige een belangrijke rol weggelegd binnen Kansrijke Start.
Als verloskundige ben je namelijk het eerste aanspreekpunt in (en soms al voor) de zwangerschap en bouw je een vertrouwensband op met aanstaande ouders. Vanuit dit vertrekpunt bezien een ideale positie voor het signaleren van potentiële kwetsbaarheid. We denken dat wij vanuit onze ‘onderbuik’ goed zijn in het signaleren van niet medische kwetsbaarheid maar onderzoek wijst uit dat hier meer voor nodig is. Denk aan het gebruik van een gevalideerd screeningsinstrument, meer theoretische kennis (bewustwording), gespreksvaardigheden en betere samenwerking met andere disciplines. Ook is niet altijd duidelijk welke vervolgstappen je kunt zetten en naar wie je kan verwijzen, zeker als de sociale kaart in het werkgebied niet overzichtelijk of up-to-date is. Dit vraagt om bredere bewustwording, een scholingsplan, betere samenwerking en de aanpak van knelpunten. Ook zetten we met Kansrijke Start in op andere thema’s zoals preconceptionele gezondheid, vergroten van bewustwording rondom deze thema’s en het toerusten van professionals.
Door aan te sluiten bij een al bestaande lokale coalitie in jouw regio of er een te starten met hulp van je gemeente, vorm je een netwerk van professionals uit het medisch en sociaal domein. Je leert wat die andere professionals (in het sociale domein) doen en kunnen betekenen voor aanstaande ouders in een kwetsbare situatie. Waar begint en eindigt ieders rol en wat heb je van elkaar nodig om bijvoorbeeld te signaleren en iemand de juiste zorg of ondersteuning te bieden? Daar maak je binnen een lokale coalitie afspraken met elkaar over. Zo kun je de aanstaande ouder(s) in een potentieel kwetsbare situatie sneller in contact brengen met de juiste professional voor ondersteuning als die behoefte er is.
Waarom vind je de rol van verloskundige zo belangrijk?
De verloskundige is een belangrijke verbinder. Je spreekt de taal van de wetenschap en de medische taal. Tegelijkertijd zie en spreek je de aanstaande ouder(s) regelmatig gedurende de hele zwangerschap, kom je bij mensen thuis, bouw je snel een vertrouwensband op, ben je in de wijk en weet je wat er speelt. De meerwaarde van Kansrijke Start zit juist in de verbinding tussen het medische en sociale domein. Als verloskundige kan je hier bijna een natuurlijke rol in spelen, omdat je beide domeinen kent en je daarbinnen beweegt.
Wat is een eerste stap die je als verloskundige kan zetten?
Ik denk dat alle verloskundigen wel dingen op kunnen noemen in hun praktijk waarvan ze zeggen: ‘ja, ik heb er de tijd of puf niet voor, maar dit of dat kan eigenlijk wel beter’. Vaak vraagt iets aan de voorkant investering, wat zich pas op een later moment terugbetaalt. Als je bijvoorbeeld wél periodiek een gesprek hebt met de JGZ over de zwangeren in kwetsbare situaties, dan gaat dat wat opleveren. Het kost tijd om dit te organiseren. Tegelijkertijd ligt er al veel druk op de zorg, dat besef ik goed. Maar ik hoop toch dat verloskundigen er tijd voor vrijmaken en actie ondernemen om de zorg voor deze doelgroep - en hiermee de gezondheid van hun toekomstige kinderen - te verbeteren. Is de sociale kaart bijvoorbeeld onduidelijk, of loopt het niet goed in de overdracht naar elkaar? Bespreek het, breng het in bij de lokale coalitie en pak het op met elkaar!
Tips
- Er is drie jaar ervaring met Kansrijke Start. Je hoeft het wiel dus niet zelf uit te vinden. Zoek gemeenten of collega’s met goede voorbeelden. Dat gaat je echt tijd opleveren. à In het project Kansrijke Start van de KNOV worden goede voorbeelden voor verloskundigen opgehaald. Je vindt deze op de pagina Kansrijke Start – aan de slag. Je kunt ook via het Inspiratienetwerk van de KNOV een oproep doen bij collega’s.
- Is er in jouw gemeente nog geen lokale coalitie? Kijk dan of je deze zelf kan initiëren door collega’s op te zoeken en een Kansrijke Start-werkgroep te starten. Zoek ook de samenwerking; vaak is er binnen het VSV al wel een werkgroep/zorgpad ‘kwetsbare zwangere’. Kijk of je van hieruit kan vertrekken. Met die werkgroep kun je aankloppen bij de gemeente. Bedenk welke boodschap je wilt brengen en benadruk de winst die Kansrijke Start op kan leveren. Je helpt een gemeente die nog gaat starten met een lokale coalitie door met concrete plannen te komen voor de uitvoering.
- Zorg dat je in je eigen regio en gemeente achterhaalt hoe de lijnen lopen. Wie is waarbij betrokken en speelt welke rol? Wie kan en wil helpen? Je hoeft het natuurlijk niet allemaal zelf te doen, samen sta je sterker.